ایران دیجیتال، خیلی دور خیلی نزدیک (مصاحبه با جام‌جم)
متن حاضر، مربوط به مصاحبه روزنامه جام جم، با دکتر مهدی شامی زنجانی است که در تاریخ ۲۱ مرداد ۱۳۹۷ منتشر شده‌است.
اگر به ۵۰سال گذشته برگردیم، شرکت‌های بزرگ در حوزه‌های انرژی‌های فسیلی و شرکت‌های تولید‌کننده خودرو جزو ثروتمندترین شرکت‌ها بودند. با نگاهی دقیق‌تر می‌توان دریافت که قدرت این شرکت‌ها نیز در محدوده فعالیت خود بوده و پا را فراتر از حوزه تخصصی خود نمی‌گذاشتند، اما امروز حوزه دیجیتال سکان‌دار قدرت و ثروت جهانی است.
اگر نگاهی به شرکت‌های ثروتمند جهان در سال‌های اخیر بیندازیم، با اسامی غول‌های فناوری مانند گوگل و اپل روبه‌رو خواهیم شد. در کنار ثروت، این شرکت‌ها در حال شکل‌دهی قدرتی فراتر از حوزه فعالیت خود هستند. امروز شرکت‌های بزرگ حوزه دیجیتال، در حال قدرت‌نمایی در حوزه‌های دیگری چون فرهنگ، اقتصاد، اجتماعی و حکمرانی نیز هستند. در حال حاضر سود برخی شرکت‌های حوزه دیجیتال با درآمد نفتی یکساله کشور برابری کرده و این موضوع، اهمیت پرداختن به حوزه دیجیتال را بیش از پیش بیان می‌کند.
ایران دیجیتال، از بیم تا امید
ایران دیجیتال که این چند روز به‌عنوان هشتگ توسط آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، نیز استفاده می‌شود، مسیری است در جهت فعالیت بیش از پیش در حوزه دیجیتال کشور. در همین راستا مهدی شامی زنجانی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و مشاور تحول دیجیتال می‌گوید:
«داده‌ها، نفت دنیای امروز هستند. اگر امروز به تحلیل و ارزشمندسازی آن نپردازیم، معلوم نیست چه آینده‌ای را باید برای کشور متصور بود. امروز در فضای دیجیتال، ارزهایی ظهور و بروز پیدا کرده‌اند که دیگر محدود به بانک‌های مرکزی نیستند. خدماتی به کاربران داده می‌شود که شاید سرویس‌دهنده آن دیگر بومی نیست و از خارج از کشور در حال سرویس‌دهی به مردم کشور است. پارادایم عصر حاضر، دیجیتالی شدن است و اگر به فکر تحول دیجیتالی در کشور نباشیم ممکن است فاصله زیادی با کشورهای دیگر حتی کشورهای منطقه پیدا کنیم. امروز، دیجیتالی شدن در حوزه‌های مختلف نفوذ کرده است. در جامعه دیجیتالی هشتگ معنادار است. اگر هشتگی در یک شبکه اجتماعی بالا آمده است حتما دغدغه‌ای از مردم را نشان می‌دهد. این موارد نشان می‌دهد ما نمی‌توانیم به دیجیتالی شدن بی‌تفاوت باشیم. برای اثبات صحبت‌های خود می‌گویم آیا کسی هست که یک روز بدون فناوری را برای خود تعریف کند و در انتهای روز حال خوبی داشته باشد؟»
چرا ایران دیجیتال؟
یکی از دغدغه‌های مهم کشور در سال‌های اخیر بحث اشتغال است. حوزه دیجیتال می‌تواند با ایجاد مشاغل جدید و تغییر مشاغل سنتی، فضای مناسب بیشتری را برای اشتغال افراد فراهم کند. شامی زنجانی، پژوهشگر دانشگاه می‌گوید:
«سال‌هاست که در صنایع مختلف، با دیگر کشورها فاصله چشمگیری داریم. به‌عنوان مثال، در صنعت خودروسازی این فاصله کاملا مشهود است. سال‌ها تلاش برای رسیدن به غول‌های این صنعت نتیجه مناسبی نداده و بعید است بتوانیم فاصله‌ای که با این شرکت‌ها ایجاد شده را جبران کنیم. اما در حوزه دیجیتال، شرکت‌های مطرح حدود ۱۵ سال است در دنیا فعالیت می‌کنند. شاید این فاصله کم ایران با دیگر کشورهاست که این فرصت را در اختیار ما قرار داده تا بتوانیم اقتصاد کشور را به سمت دیجیتالی شدن سوق دهیم و با کارآفرینی و نوآوری در حوزه دیجیتال، ایرانی قدرتمند از لحاظ اقتصادی داشته باشیم. شاید در صنایع سنتی نتوانیم مزیت رقابتی در سطح جهانی ایجاد کنیم، ولی ظرفیت ایجاد مزیت رقابتی را در حوزه دیجیتال داریم. ایران حدود ۵ تا ۶ سال دیگر این میزان از نسل جوان را خواهد داشت و این نیروی جوان آموزش‌دیده و متخصص می‌توانند فضای مناسبی را برای رشد اقتصادی کشور ایجاد کنند. این بازه زمانی بهترین فرصتی است که می‌توانیم با عزم همگانی، افرادی را تربیت کنیم که دید استارت‌آپی و نوآورانه به کسب‌وکار دارند و دیگر دنبال کار برای یک‌شرکت به‌صورت نیروی کارمند نیستند. البته باید این نکته را در نظر گرفت که درست است فاصله ما با دنیا در حوزه دیجیتال زیاد نیست، ولی دنیای دیجیتال با سرعت بالایی در حال حرکت است.»
شامی زنجانی در این باره می‌گوید:
طبق گزارش معتبر گارتنر، در سال ۲۰۳۰ رشد اقتصادی از طریق هوش مصنوعی به دو برابر خواهد رسید، اما به واقع کسانی می‌توانند در این رشد شریک باشند که امروز فکری برای فردا کرده‌اند. نکته با اهمیت اقتصاد دیجیتال‌محور این است که نیازی به سرمایه‌گذاری زیاد دولت نیست. دولت با ایجاد و تامین زیرساخت مناسب، می‌تواند به این مسیر کمک کند. در حال حاضر متاسفانه برخی از بخش‌های دولتی منتظر بزرگ شدن استارت‌آپ‌ها هستند تا آنها را خریداری کنند. رقابت امروز ما در منطقه، رقابت بر سر اقتصاد دیجیتال است. طبق گزارش مکنزی ۲۰۱۶ با عنوان خاورمیانه دیجیتال، بحرین برترین کشور از نظر فناوری اطلاعات و ارتباطات در خاورمیانه است و کشور ما فاصله زیادی با این کشور دارد.
گفت‌وگوی سازنده
شاید جنبه اقتصادی ایران دیجیتال مهم باشد، اما جنبه اجتماعی آن به مراتب حائز اهمیت‌تر است. امروز، فضای مجازی محل حضور اقشار مختلف است. شامی زنجانی می‌گوید:
«امروز در دنیا، دولت اجتماعی نقش کلیدی بازی می‌کند. دولت‌ها با دانشی که از رفتار اقشار مختلف در شبکه‌های اجتماعی به‌دست می‌آورند، می‌توانند تصمیمات خود را بهتر از قبل بگیرند. در دنیای امروز جامعه خبرگان در شبکه‌های اجتماعی دور هم جمع شده‌اند و می‌توانند مشکلات کشور را با همفکری، به‌راحتی حل کنند. سال‌ها قبل، برای کمک‌گرفتن از خبرگان هر عرصه، آنها را زیر یک سقف جمع می‌کردیم. اما به‌واقع چند نفر خبره را می‌توان کنار هم جمع کرد؟ امروزه فضای مجازی حضور میلیونی خبره‌ها را برای ما به ارمغان آورده و دیجیتالی شدن می‌تواند به تصمیمات بهتر برای آینده‌ای بهتر برای ایران منجر شود.»
باید توجه داشته باشیم در دنیای دیجیتال، به‌جز شبکه‌های اجتماعی، دارای شبکه‌های انسانی هستیم که ابزار دیجیتال این افراد را به هم متصل کرده است. نخبگان کشوری ممکن است به‌صورت کاملا رایگان مشاوره‌هایی برای بهبود کشور داشته باشند و از این شبکه انسانی، آن را به دولت‌مردان منتقل کنند.
اقتصاد شفاف
این روزها یکی از مشکلات در حوزه فسادهای مالی، عدم شفافیت است. شامی زنجانی می‌گوید: در ایران دیجیتال، ایرانی شفاف خواهیم داشت. باید بگویم این اتفاق یکباره صورت نمی‌گیرد و ما ایرانی‌ها مسیر شفاف را پیش‌بینی می‌کنیم. طی یک بازه ده‌تا۱۵ ساله، می‌توانیم ایرانی دیجیتال و شفاف داشته باشیم که بتواند جلوی فساد را بگیرد. منطق دیجیتال، منطق تعامل است. ایران دیجیتال موجب بیشتر شدن گفت‌وگوها خواهد شد.
راه درمان اقتصاد کشور
تحول دیجیتال به معنای الکترونیکی کردن تمام اتفاقات اطراف ما نیست. دیجیتالی کردن یعنی ترکیبی از خدمات آنلاین و آفلاین کنار هم، به‌نحوی که بتواند حال خوبی را برای خدمت گیرنده ایجاد کند. آمازون نمونه جالبی از این اتفاق است. شرکتی که به‌صورت دیجیتالی محصولات را عرضه می‌کرد، امروز شعب آمازون گو را راه‌اندازی کرده که به‌صورت فیزیکی خدمت ارائه می‌کنند. الزاما الکترونیکی کردن فرآیندها نمی‌تواند موجب استفاده بجا و مناسب از حوزه دیجیتال باشد. دکتر شامی زنجانی می‌گوید:
«ایران دیجیتال، ایرانی شفاف، بدون فساد سیستمی، اهل گفت‌وگو و به‌دنبال تبادل نظر و اندیشه و دارای اقتصادی پویا و جوان محور در سطح منطقه است. تا زمانی که تفکر دیجیتال نداشته باشیم و به این باور نرسیم که دیجیتالی شدن راه درمان کشور است، ایران دیجیتال خیلی دور بوده و قابل دسترس نیست. اما اگر بتوانیم این تفکر را همه‌گیر کنیم، با سرعت بالا می‌توانیم پیشرفت داشته باشیم، چراکه دنیای دیجیتال فضای پیشرفت با سرعت بالا را فراهم کرده است.»
