بخش حملونقل در زندگی روزانه بشر تأثیری بسیار حیاتی دارد. مردم از روشهای متفاوتی برای جابهجایی روزانه خود نظیر رفتن به کار، مدرسه، بازدید از اعضای خانواده یا دوستان، برگزاری ملاقاتهای کاری و رسیدن به نیروهای کمکی در مواقع اورژانسی استفاده میکنند. با این حال شبکه حملونقل در مواردی فراتر از نیازهای شخصی به کار میرود. کسبوکارها از کامیونها، کشتیها، قطارها و هواپیماها برای انتقال کالا و یا منابع آن از تولیدکنندهها استفاده میکنند. به طور سنتی، مردم فکر میکنند که بخش حملونقل محدود به جادهها و پلها است که افراد و کالاها را جابهجا میکند، اما صنعت حملونقل گستردهتر از آن است.
حملونقل عبارت است از انتقال هرچیزی اعم از ماده فیزیکی قابل رؤیت یا پدیدههای غیرقابل رؤیت دارای موجودیت، از نقطه الف به نقطه ب. به این عمل انتقال، حملونقل؛ و به وسیله، ابزار یا فناوریهایی که این انتقال توسط آن یا آنها صورت میگیرد، وسیله حمل میگویند. صنعتی كه به تجهیز ملزومات حمل و انتقال اشخاص و كالاها میپردازد، بخش مهمی از اقتصاد ملی را تشکیل میدهد كه به صنعت حملونقل شهرت یافته است. این صنعت سه بخش اساسی دارد:
اهمیت بخش حملونقل
صنعت حملونقل به عنوان پیشران توسعه اقتصادی در کشورها محسوب میشود و اساساً کشورهایی در فرآیند دادوستد و تجارت موفق هستند که زیرساختهای موفق و اثربخشی در حوزه حملونقل دارند. در واقع سرمایهگذاریهای زیرساختی برای ترغیب اقتصادی و ایجاد رونق از طریق ایجاد اشتغال در کوتاهمدت و کاراتر و قابل اتکاتر کردن سیستم حملونقل در بلندمدت، توصیه میشود. هرچند تأثیر صنعت حملونقل در افزایش اشتغال مخصوصاً در شرایط رکود، بسیار بااهمیت است اما در مقایسه با دستاورد بلندمدت آن از طریق کاهش هزینههای حملونقل و در نتیجه افزایش بهرهوری بسیار ناچیز است. بهبود این صنعت موجب افزایش بهرهوری اقتصادی شده که خود این مسئله موجب افزایش درآمد در کل اقتصاد خواهد شد.
همچنین مطابق مفهوم توسعه اقتصادی پایدار، صنعت حملونقل نقش اساسی در ایجاد این نوع توسعه دارد. در ایران چنانچه صنعت احداث زیرساختهای حملونقل نیز موردنظر قرار گیرد، ارقام مورد اشاره افزایش یافته و نقش بخش مذكور در نظام اقتصادی كشور بهتر مشخص خواهد شد.
روندهای اصلی بخش حملونقل
از زمان باستان رابطهای مستقیم بین فعالیتهای حملونقل و میزان توسعه اقتصادی وجود داشته است. تمدنهایی که استفاده از راههای طبیعی برای حملونقل مانند راههای آبی را به درستی مدیریت کرده بودند از نظر اقتصادی پیشرفت داشتند. مانند مصر، چین، یونان و امپراتوری رم که با ایجاد مراکز حملونقل از طریق رودخانه و دریا به رشد اقتصادی رسیدند. در قرن ۱۸ میلادی اهمیت بخش حملونقل با تفکرات آدام اسمیت پررنگتر شده است.
در قرن ۱۹ میلادی نقش صنعت حملونقل در اقتصاد ملی مورد توجه محققان قرار گرفت و محققان مختلف رابطه مثبتی بین آنها یافتند. در واقع سیستمهای حملونقل یک بخش به اصطلاح ایزوله شده را به یک بازار آزاد تبدیل میکنند و به طور کلی میتوانند جریان منابع را به درستی و با هزینه پایینتر تأمین کنند. در همین راستا مفهومی به نام لجستیک از دهه ۱۹۵۰ مطرح شده که در مفهوم اقتصادی در قالب چارچوبی برای برنامهریزی مدیریت مواد، خدمات، اطلاعات و جریان سرمایه به منظور استفاده بهینه از منابع تعریف میشود.
این چارچوب به بهینهسازی فرآیند تولید و توزیع با منابع موجود و از طریق تکنیکهای مدیریت برای ارتقای کارایی و افزایش رقابت کمک میکند که هم در سطح صنعت و هم شرکت مطرح میشود. عنصر اصلی در زنجیره لجستیک سیستم حملونقل است. حملونقل یک سوم هزینههای لجستیک را تشکیل میدهد.
درنتیجه فرآیند دیجیتالی کردن اقتصاد و جامعه لازم است زمان را به طور مؤثر برای زندگی در دنیای واقعی و مجازی به طور همزمان مدیریت کرد. این قابلیت توسط ابزار همراه مدرن مانند نتبوکها، تبلتها، گوشیهای هوشمند، دستگاههای ویدئو و صدا، برای ارتباط بین افراد و سیستمهای دیجیتالی (آمازون اکو، آمازون اکو لوک) تحرک و سیاریت مجازی ایجاد میکنند. اصطلاح فرهنگ نانو سکند به معنی همیشه پویا و سیار بودن، به دسترسی سریع و استفاده از خدمات و کالاهای مورد نیاز اشاره دارد. انتظار میرود مفاهیم آتی پیرامون تحرک و سیاریت مثل سیاریت مبتنی بر تقاضا، سیاریت در هر زمان وشبکه سیاریت اینگونه نیازها را پاسخ دهند.
نرمافزارهای موبایلی که به این موضوع کمک میکنند عبارتاند از:
مسائل اصلی بخش حملونقل
در بخش حملونقل نیز همچون سایر بخشهای اقتصادی کشور چالشهایی وجود دارند. گاه این چالشها جهانی است و گاه چالشهای ملی محسوب میشوند. با مطالعه در بین گزارشها اخبار ایران و جهان چهلوهشت مورد چالش در پنج نوع حملونقل ایجاد شد و سپس به تجمیع آنها و یا حذف موارد تکراری پرداخته شد و درنهایت مسائل اصلی در بخش حملونقل شناسایی شدند.
به دلیل حجم بالای حملونقل جادهای در ایران، میزان کشتههای سوانح جادهای در کشور نسبت به سایر کشورها به دلایلی همچون بالا بودن تردد کامیونها و نیز بالا بودن سهم تردد خودروهای شخصی و کاهش سالانه تقاضای سفر با حملونقل عمومی، بسیار زیاد باشد. همچنین از دیگر مشکلات حملونقل جادهای، بالا بودن سن ناوگان باری است. بااینحال تلاشهای زیادی که برای نوسازی ناوگان شده، به دلیل غیراقتصادی بودن سرمایهگذاری در صنعت حملونقل و همچنین سنگین بودن اقساط تسهیلات بانکی این حوزه، بارها با شکست مواجه شده است. یکی از مهمترین مشکلات بخش حملونقل جادهای بار، عدم توزیع مناسب در مراکز اصلی توزیع بار میان رانندگان کامیونها است. این موضوع بیشترین نمود را در بندر شهید رجایی دارد که گفته میشود شرکتهای حملونقل کالا کارمزدهایی که بابت توزیع بار میان کامیونها از رانندگان اخذ میکنند بعضاً ۶۰ تا ۷۰ درصد ارزش حملونقل بار است!
اگرچه برای این موضوع بارها فرآیندهایی در نظر گرفته شده و حتی بخش خصوصی به خصوص استارتاپها اپلیکیشنهایی برای جبران این کمبود طراحی و اجرا کرده و بعضاً موفقیتهایی نسبی به دست آوردهاند، اما تا زمانی که مدیریت و نظارت سازمان راهداری بر مراکز توزیع بار کامل نشود، این مشکل قابلحل نیست.
در بخش ریلی نیز علیرغم آنکه در سالهای اخیر تلاشهای زیادی برای توسعه شبکه ریلی شده، اما، عدم اولویتبندی توسعه شبکه ریلی، مغفول مانده است . به عنوان مثال مهمترین نیاز ریلی کشور در حال حاضر احداث خط ریلی چابهار ـ سرخس است که به دلیل داشتن مزیت نسبی ایران نسبت به سایر کشورها برای متصل شدن آسیای میانه به آبهای آزاد از طریق شبکه ریلی کشور میبایست این خط آهن در اسرع وقت احداث شود، ولی توسعه شبکه ریلی مسافری برای همدان، ارومیه، سنندج، کرمانشاه، خرمآباد در دستور کار شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل کشور قرار دارد.
این در حالی است که حملونقل ریلی مسافر در ایران به دلایلی همچون عدم استقبال از ریل و گرایش مردم به جاده و سفر با خودروی شخصی که این موضوع خود از پایین بودن سرعت سیر قطارهای باری در کشور ناشی میشود، عمدتاً برای شرکتهای ریلی مسافری زیانده است و این شرکتها تنها با استفاده از یارانههای پنهان و آشکار دولتی همچون معافیت از مالیات بر ارزشافزوده و معافیت از پرداخت حق دسترسی به ریل به شرکت راهآهن خود را سرپا نگهدارند.
بهرهوری پایین بخش ریلی از دیگر مشکلات این حوزه است. در حال حاضر تنها از ۳۰ درصد شبکه ریلی به منظور توسعه ترانزیت و حملونقل سودآور کالا استفاده میشود که عمدتاً در مسیر بندر شهید رجایی به مرز سرخس است و در سایر مرزها، میزان ترانزیت ریلی بسیار پایین است. از دیگر مشکلات این بخش، ضعف شدید زیرساختهای ریلی است، به خصوص در بخشهایی مانند خوزستان که شبکه ریلی کشور بسیار قدیمی است، همه ساله در فصول گرم سال قطارها به خصوص قطارهای باری از ریل خارج میشوند. این در حالی است که وزارت راه و شهرسازی میتوانست به جای توسعه شبکه ریلی جدید، شبکه موجود را بازسازی کند. ضمن اینکه ریلهای موجود پاسخگوی تردد قطارها با اوزان بالا نیستند و ضعف شبکه ریلی سبب شده تا قطارهای مسافری نیز در برخی خطوط نتوانند با سرعت بالا حرکت کنند.
بالا بودن سن ناوگان هوایی در ایران که به آفت مهم این حوزه تبدیل شده است، بر کسی پوشیده نیست. این در حالی است که در حوزه هوایی کارشناسان این صنعت بارها و بارها راهحلهای راهبردی کوتاه، میان و بلندمدت برای نوسازی ناوگان ارائه دادهاند؛ اما شرکتهای هواپیمایی به دلیل داشتن درآمدهای سرشار حتی با وجود ناوگان مسن خود (که این مسئله از بالا بودن تقاضای سفر هوایی و مطمئن بودن شرکتهای هواپیمایی از دائمی بودن بازار آنها نشأت میگیرد) هیچگاه به موضوع نوسازی ناوگان خود اهمیت ندادهاند.
فرودگاههای کشور نیز با مشکلات گستردهای روبهرو هستند که مهمترین آنها نبود زیرساختهای لازم برای نشست و برخاست هواپیماهای پهنپیکر و نیز جانمایی اشتباه تعدادی از آنها همچون فرودگاههای اردبیل، بجنورد، یاسوج است. به نظر میرسد مهمترین عاملی که سبب شده تا صنعت هوانوردی با مشکلاتی همچون سرپیچی شرکتهای هواپیمایی از ممنوعیت فروش بلیت چارتری، عدم رعایت آییننامه حقوق مسافر به خصوص در بخش مسافران مسیرهای داخلی، عدم پرداخت به موقع هزینههای فرودگاهی و شرکت ملی پخش و پالایش فرآوردههای نفتی و بسیاری از کاستیها و کمبودهای دیگر روبهرو باشد، نظارت بسیار ضعیف سازمان هواپیمایی بر فعالیت ایرلاینها است.
با توجه به گسترده بودن مرز آبی ایران با خلیجفارس و دریای عمان، بنادر بسیار زیادی در شهرهای جنوبی کشور احداث شده که تقریباً خالی از تردد شناورهای تجاری هستند و بیشتر به بنادر شیلاتی و تردد لنجهای محلی تبدیل شدهاند. آن هم در عصری که بنادر بزرگ دنیا با یکدیگر بر سر کاهش هزینهها و تعرفههای بندری رقابت شدید دارند. در حقیقت سازمان بنادر هیچگونه استراتژی عملیاتی برای وارد چرخه کردن بنادر کوچک ندارد.
عدم اتصال بنادر به ریل و کامیون و جاده محور بودن بنادر اصلی کشور به خصوص بندر شهید رجایی از دیگر مشکلات این حوزه در راستای توسعه حملونقل و تبدیل شدن ایران به مرکز حملونقل جنوب به شمال است. علیرغم آنکه هند و روسیه تبادلات تجاری گستردهای دارند و ایران از این مزیت نسبی برخوردار است که نزدیکترین مسیر برای اتصال این دو کشور میباشد؛ اما به دلیل کامل نبودن مسیر ریلی شمال، تبادلات تجاری هند و روسیه به صورت دریایی از طریق کانال دریای سیاه و دور زدن کل غرب آسیا و طی شدن مسیری یکماهه پیگیری میشود. حال آنکه از طریق ایران این مسیر میتواند به نصف کاهش یابد.
سازمان بنادر و دریانوردی، بنادر اصلی کشور را به محلی برای انبارداری و کسب درآمد از این محل تبدیل کرده است. این در حالی است که مزیت اصلی بنادر بزرگ دنیا و حتی رقبای منطقهای بندر شهید رجایی همچون بندر جبل علی در امارات متحده عربی یا بنادر ضعیفی چون دوحه و منامه، موقعیت آنها است. متأسفانه هیچ برنامه راهبردی در زمینه حمل دریایی و توزیع بار با کشتیهای فیدری میان سایر بنادر منطقهای یا حتی داخلی وجود ندارد. این در حالی است که شناورهای بزرگ خطوط کشتیرانی و لاینرهای اصلی دنیا در بنادر جنوب خلیج پهلو میگیرند و سپس بار از این بنادر با استفاده از کشتیهای کوچک و فیدری به ایران میآید.
هرچند که در این موضوع، تحریم ۶ ساله گذشته بیتأثیر نیست. از دیگر مشکلات بنادر ایران، پایین بودن سرعت تخلیه و بارگیری کالاست که بیشتر از آنکه به کمبود زیرساختهای بندری بهخصوص در حوزه تجهیزات و جرثقیل دروازهای و جرثقیلهای مدرن مربوط شود، به ضعف مدیریت خصوصاً عدم پویایی نرمافزاری درگاه اپراتورهای داخلی مربوط میشود.
متوسط سرعت تخلیه و بارگیری در بنادر بزرگ دنیا به چند ساعت برای شناورهای ۱۸ تا ۲۰ هزار تنی رسیده اما تخلیه و بارگیری چنین شناورهایی در بندر شهید رجایی نزدیک به ۲۴ ساعت به طول میانجامد که سبب میشود تا شناورها در نزدیکی بندر منتظر رسیدن نوبت باشند و نهایتاً نیز از صاحب بار و کالا خسارت دریافت.
یکی از مسائل عمده در حملونقل لولهای، نشت یا انفجار در لولهها و وجود لولههای طولانی حین حملونقل است که منجر به تأخیر در انتقال میشود. از اینرو شرکتها باید روشهایی برای رسیدگی به این چالشها و بهبود زیرساختها برای حمل راحت این محصولات به مقصد داشته باشند. نفت و گاز در حال حاضر از مناطق دورافتاده استخراج میشود. بنابراین، برخلاف مکانهایی که به راحتی قابل دسترس هستند، زمان زیاد و سیستم مدیریت توسعه یافتهای برای حملونقل آن نیاز است و باید از خطوط لوله طولانی در حملونقل نفت و گاز استفاده شود.
نگاشت فناوریها و مسائل
فناوریهای دیجیتال با خدمات مشتری محور در زنجیره ارزش رسوخ میکند و باید با استفاده از این فناوریها، به تغییر ساختار قیمتگذاری و کنار گذاشتن رقبا پرداخته شود. دیجیتالی کردن فرآیندهای عملیاتی باعث میشود تا بازیگران اصلی این صنعت مدلهای پلتفرمی قیمتگذاری را به چالش بکشند و همچنان در عرصه رقابت بمانند. آنها همچنین باید فرصتهایی دارای ارزشافزودهای با استفاده از فناوریهای جدید ایجاد کنند. در ادامه به بیان تأثیرات فناوریهای دیجیتال و کاربردهای آنها در بخش حملونقل پرداخته شده است.
بلاکچین توزیع ایمن دادهها و اعتبارسنجی فناوری شفافیت حمل بار را افزایش و به فروش و حملونقل بینالمللی بار اعتماد میبخشد.
فناوریهای واقعیت افزوده و مجازی و ترکیب آنها فرآیندهای چیدن کالا در کنار یکدیگر، بستهبندی، فرآیندهای راهاندازی در انبارداری و حمل بدون انبار کردن کالا را تغییر خواهد داد. اگر فناوری مورد استفاده قرار نگیرد، هزینههای متحمل شده کاهش نمییابد و منجر به کاهش حاشیه سود میشود. ابزارهایی که انتظار میرود بخشی از هر وسیله نقلیه باشند. استفاده از واقعیت افزوده میتواند در جای گذاری قطعات در نمونههای اولیه ساخت به کار رود و همچنین میتوان با ارائه کاتالوگهای الکترونیکی مبتنی بر واقعیت مجازی و واقعیت افزوده گام مذاکره با مشتریان را تسهیل کرد.
فرآیندهای خودکار شده توسط رباتیک، خودکار سازی برنامهریزی حملونقل را تا صد درصد افزایش میدهد. با استفاده از این فناوری، فرآیندهای پرداخت صورتحساب مشتری بدون دخالت انسان انجام میشود. همچنین حمایتگرهای خودکار با کاهش جابهجایی کالاها از مکانی به مکان دیگر با کاهش و یا حتی حذف وابستگی به عامل انسانی، میتواند این صنعت را دگرگون کند. جمعآوری داده از طریق سنسورها، ارافایدیها، بارکدها و دستگاههای ریموت در طول زنجیره ارزش میتواند قابلیت جدیدی ایجاد کند.
پرینت سهبعدی نیز به طور قابل ملاحظهای باعث تمرکززدایی تولید محصول نهایی میشود، نهتنها باعث تغییر حجم حملونقل بلکه باعث ترکیب افقی فعالیتهای جانبی زنجیره ارزش شده و درنتیجه باعث گسترش سبد محصولات میشود.
با بهکارگیری کلانداده و تحلیل آن تجزیهوتحلیل دادههای کل اکوسیستم، اطلاعات کاملاً جدیدی را ایجاد میکند که شرکتهای لجستیک طرف سوم را قادر میسازد تا با استفاده بیشتر از داراییها به کارایی عملکردی بالاتری دست یابند.
هوش مصنوعی کاربردهایی از فناوری میباشد که با ترکیب با کلانداده به استفاده بهتر از تمام اطلاعات موجود کمک میکند. همچنین از هوش مصنوعی میتوان برای بهینه کردن تصمیمگیریها (برای مثال برای شناسایی مسیر) و کاهش زمان تصمیمگیری و بالا بردن دقت آنها استفاده کرد. همچنین این فناوری در ماشینهای خودران کاربرد بسیاری دارد.
بیومتریک میتواند کمکهای بسیاری به صنعت حملونقل به خصوص برای ایمنی داشته باشد. رصد مداوم راننده برای اطمینان از سلامت راننده هنگام رانندگی، هشدار مصرف زیاد سوخت، هشدار استفاده بدون اجازه از اتومبیل و کنترلهای جلوگیری از تصادف از کاربردهای بیومتریک در حملونقل جادهای هستند. حتی با استفاده از بیومتریک تنظیم صندلی، صندلی عقب و موقعیت زاویه دید به عنوان تنظیمات برای هر فرد، به محض شناسایی او، انجام میگیرد. از بیومتریک میتوان برای شناسایی وسایل نقلیه در جادهها و خیابانها با خواندن پلاک و نام شرکت و لوگوی چاپ شده روی برخی از ماشینها استفاده کرد و حتی میتوان بارنامههای الکترونیکی را برای وسایل نقلیه شناسایی کرد. همچنین با استفاده از شناسایی اثرانگشت راننده، افراد امکان رد شدن از دروازههای امنیتی را دارند.
اینترنت نسل پنجم، در آنجایی کاربرد دارد که همه سنسورها و دستگاههای اینترنت اشیاء به یک روش مطمئن و دقیق برای ارسال اطلاعات و دادهها به یک شبکه نیاز دارند و این مورد برای اتصال، متناوب نیست بلکه ارتباطی پیوسته دارد. برای مثال خودروهای خودران به شبکه دائمی برای دریافت، ارسال و پردازش دادهها اتصال دارند.
کاربرد فناوریها در بخش
در این بخش به کاربرد فناوریهای تحولآفرین عصر دیجیتال در بخش حملونقل میپردازیم.
شاتلهای خودران نحوه رفتوآمد مردم به نقاط مختلف شهر را تغییر میدهند. مردم به جای درخواست یک تاکسی یا اتوبوس میتوانند با اپلیکیشن، درخواستِ یک شاتل خودران را بدهند. این نوع شاتلهای بدون راننده هماکنون در چند شهر آزمایش میشوند و عموماً در مسیر مشخص و ثابتی حرکت میکنند. یک شرکت فرانسوی به نام ایزیمایل تعداد زیادی از شاتلهایی را که در اروپا استفاده میشود، ساخته است. استارتاپ دیگری به نام لوکال موتورز هم یک شاتل بدون راننده به نام آلی ساخته است که در واشنگتن آزمایش شد.
این روزها دیگر ابهامی در مورد برقی بودن خودروهای آینده وجود ندارد. صنعت خودروسازی یکی از مهمترین صنایع جهان است که از تغییر قوانین زیستمحیطی متأثر شده است و برخلاف صنایع عظیم نفت و زغالسنگ، از درجه انطباقپذیری بالایی نیز برای تطبیق با قوانین کاهش آلایندگی برخوردار است. این مسئله باعث شده که عمدهترین خودروسازان جهان برنامههایی را برای برقیسازی محصولات خود تا قبل از سال ۲۰۳۰ میلادی اعلام کنند و دولتمردان کشورهای پیشرفته نیز قوانین سختگیرانهای را برای کارخانههای آلاینده ترسیم کردهاند به طوری که امروزه شرکتهای خودروساز دنیا بر سر مدلهای ماشینهای برقی خود به رقابت میپردازند.
تسلا مدل سه، پرفروشترین خودروی الکتریکی در سال ۲۰۱۸ لقب گرفته است. اما در این زمینه یک ابهام بزرگ همچنان باقی است؛ شارژ باتری خودروهای برقی مشکلی است که اکنون مهندسان آلمانی راهحلی برای آن یافتهاند. با این حال مهندسان آلمانی شرکت زیمنس در مشارکت با شرکت سوئدی اسکانیا، موفق شدند به طور کلی از زاویه تازهای به این موضوع ورود کنند و به نظر میرسد گشایشی برای رفع این چالشها ایجاد شده باشد. اخیراً شاهد افتتاح مسیری ده کیلومتری برای تست کامیونهای مجهز به سیستم شارژ در حین حرکت بودیم. نکته مهم در مورد این مسیر که اتوبان الکتریکی نامیده شده است، شکل گرفتن آن بر بستر یک اتوبان همگانی در جنوب فرانکفورت است. در حال حاضر فناوری زیمنس به حدی رسیده که چنین تجهیزاتی نمیتواند خطری برای سایر خودروها ایجاد کند و کامیونهای مجهز به کوپل مربوطه میتوانند در زمان نیاز با اتصال به کابلهای برق فشار قوی که در بالای مسیر قرار دارند، به شکل برقی ادامه مسیر دهند.
فولکسواگن به رابطه نزدیک خود با شرکت اپل وابسته است و مخصوصاً این رابطه صمیمی را میتوان در اپلیکیشن ویویکارنت دید که برای سیستمعامل ایاواس توسعه داده شده است. حالا این شرکت تصمیم گرفته به کاربران ایاواس خود این امکان را بدهد که قفل خودروی فولکسواگن خود را با سیری باز یا بسته کنند. همچنین کاربران میتوانند به کمک سیری از تخمین مسافتی که با باک باقیمانده یا شارژ باقیمانده خودرو میتوانند طی کنند، مطلع شوند.
مطابق آمار منتشر شده از سوی شهرداریهای کلانشهرهای اروپا، نظیر لندن و فرانکفورت، هر راننده در این شهرها به طور متوسط ۶۷ ساعت در سال را صرف گشتن به دنبال جای پارک مناسب برای خودرو خود میکند، که این جستجو طاقتفرسا، هزینهای بیش از ۱۲۵۰ یورو را برای وی به همراه خواهد داشت. با این وجود، مشکل اصلی این شهرها کمبود جای پارک نیست، بلکه اشتباه رانندگان در تشخیص جای پارک مناسب است. به همین منظور، فورد و شرکت مخابراتی وودافون، سیستمی را طراحی کردهاند که به رانندگان در یافتن جای پارک مناسب کمک میکند و در زمان، هزینه و مصرف سوخت صرفهجویی میکند و از سوی دیگر، موجب کاهش آلودگی هوا نیز خواهد شد.
این سیستم براساس نزدیکترین جاپارک به خودرو، دادههای در لحظه را دریافت کرده و راهنماییهای لازم را به راننده اعلام میکند. این برنامه در حال حاضر به عنوان بخشی از یک سیستم بزرگتر به نام کمد، در آلمان مورد آزمون قرار گرفته است. در این برنامه آزمایشی، وضعیت جاده و اطلاعات پارکینگهای مربوط با آن، توسط یک کامپیوتر مرکزی دریافت شده و سپس پردازش میگردد.
به گزارش گیزمودو شرکت اوبر که چندین ماه پیش در پی وقوع تصادف مرگبار یک اتومبیل خودران، این ماشینها را برای مدت طولانی از خیابانهای شهری خارج کرده بود، اکنون با استخدام نیروهای متخصص قصد دارد اسکوترها و دوچرخههای خودران توسعه دهد. احتمالاً اوبر قصد دارد با ساخت چنین وسایلی، بخشی از بازارِ رو به رشد اسکوترها و دوچرخههای کرایهای که برای مسیرهای کوتاه مورد استفاده قرار میگیرند، را از آن خود کند.
طبق گزارش روزنامه تلگراف، اوبر استخدام نیروهای متخصص رباتیک مربوط به این موضوع را آغاز کرده تا این وسایل بهصورت خودکار بتوانند خود را به ایستگاههای شارژ یا کاربران متقاضی برسانند. اسکوترهای خودران مزایای زیادی برای شرکت اوبر به ارمغان میآورند. در حال حاضر، بخشی از این شرکت به نام جامپ در حوزهی کرایه اسکوترها و دوچرخههای برقی فعالیت میکند. هزینهی انتقال این وسایل بسیار زیاد است و به همین خاطر سود چندانی برای شرکتها به همراه ندارد. علاوه بر این، بسیاری از شرکتها برای فعالیت در این حوزه با موانع قانونی زیادی روبرو میشوند که فعالیت آنها را محدود میکند.
یک مثال از چگونگی استفاده از اینترنت اشیاء در حملونقل ریلی، اینترنت قطارها یا قطارهای به هم متصل است. زیرسیستمهای هوشمند قطار به تبادل اطلاعات با پلتفرم مرکزی دادهها از طریق رایانش ابری میپردازند. برای استفاده از قابلیتهای اینترنت قطار، ارتباط قابلاعتماد و بدون وقفه بین سه شبکه مختلف ضروری است: اتصال میان قطعات قطار و کنترلهای حین حرکت، کارکنان قطار در حین حرکت (برای مثال بر مبنای شبکه محلی مجازی) و سرویس اینترنت همراه با پهنای باند برای مسافران. یک پیششرط برای پیادهسازی اینترنت اشیاء، اجرایی کردن استاندارد جیاسامار، بعنوان یک سیستم اینترنتی سیار اختصاص یافته برای حملونقل ریلی و یکی از دو جزء اصلی سیستم مدیریت ترافیک راهآهن اروپا میباشد.
موارد زیر از مزایای پیادهسازی راهحلهای اینترنت اشیاء برای ذینفعان مختلف میباشد:
مدتی است که شرکت اوبر، ایدهی طراحی تاکسیهای پرنده را در ذهن میپروراند. سال گذشته این شرکت در جریان نمایشگاه سیایاس ۲۰۱۸، جدیدترین طرح تاکسیهای پرنده خود را به نمایش گذاشت. در ابتدا قرار بود این ایدهی خارقالعاده در سال ۲۰۲۰ در برخی از شهرهای آمریکا اجرا شود؛ اما آندره فوچ، مدیر ارشد فناوری شرکت مخابراتی ایتیاندتی ضمن اعلام همکاری با شرکت اوبر در تحقق بخشیدن به طرح تاکسیهای پرنده با فراهم کردن بستر اینترنتی پر سرعت G4 و G5، از عملی شدن این طرح در سال ۲۰۲۳ خبر داد.
طبق ادعای شرکت اوبر، قرار است طرح این تاکسیهای پرنده ترکیبی از شکل هواپیما و هلیکوپتر باشد و آنها میتوانند در ارتفاع ۳۰۰ تا ۴۰۰ متری پرواز کنند و در نقاط مشخصی فرود آیند که هریک از این نقاط فرود قادر خواهد بود تا ۲۰۰ پرواز و فرود را کنترل کند.
اوبر از تابستان امسال قصد دارد فاز آزمایشی تحویل غذا به وسیله پهپاد را در سن دیگو آغاز کند. این غذاها مستقیماً به دست مشتریان نمیرسد بلکه پهپاد اوبر غذاها را به سمت نقاط امن از پیش تعیین شده ارسال میکند.سپس پیکهای موردنظر بستهها را به سمت آدرس مشتریان میبرند. این مکانهای موردنظر میتواند شامل سقف ماشینهای پارک شده اوبر باشد و پهپادها با بهرهگیری از کیوآرکد میتوانند آنها را شناسایی کنند.
طبق این گزارش، هزینهی تمامشده برای این نوع ارسال تقریباً برابر با هزینهی ارسال معمولی است که در سن دیگو حدود ۸.۵ دلار محسوب میشود. اوبر برای آغاز پروژه مشغول همکاری با مکدونالد است و آنها میخواهند با بهرهگیری از بستهبندی مناسب، گرمای غذا را طی این فرایند ارسال به دست مشتری، گرم نگه دارند.
بهطورکلی از کشتیهای هوشمند به عنوان انقلاب بعدی فناوری در صنعت حملونقل آبی نام برده میشود. همانطور که پیشتر اشاره شد در صنعت تولید، انقلاب صنعتی چهارم توضیح میدهد که چگونه دستگاههای هوشمند جایگزین نقش انسان برای مدیریت، بهینهسازی و کنترل ماشینآلات میشوند. در این کشتیها با استفاده از اینترنت اشیاء و سنسورها به تصویربرداری از عادات شخصی و ترجمه آن به اهداف خودکار گردیده تا زندگی روزانه ما را بهبود دهند. درواقع حسگرها، روباتیک، بیگ دیتا، مواد پیشرفته و ارتباطات و ماهوارهها به ما در انتقال به عصر کشتیهای هوشمند کمک میکنند. در آینده کوتاه صحبت از تبدیل کشتیهای دیجیتال به کشتیهای هوشمند و در بلندمدت تبدیل کشتیهای هوشمند به کشتیهای خودران در این صنعت است.
بخشهای مختلفی در طراحی و ساخت کشتی مانند کارخانههای کشتیرانی، شرکتهای کشتیسازی و قانونگذاران (دولت پرچم) درگیر هستند. بدلیل شدت رقابت در صنعت کشتیسازی، استقبال از فناوریها بیشتر است. در بخش طراحی کشتی عموماً کشتیها بر اساس درخواست مشتری ساخته شده و سفارشیسازی اهمیت بسزایی دارد. طراحان کشتی با استفاده از ابزارها و فناوریهایی مانند شبیهسازی مجازی و پرینت سهبعدی به این امر میپردازند. در قسمت شکلدهی سازه، فناوری رباتیک میتوانند به کاهش هزینهها و افزایش کارآمدی بپردازند. همچنین از ترکیب واقعیت مجازی و ابزارهای طراحی سنتی میتوان برای طراحی مدارهای کشتی پیش از تولید استفاده کرد.
تحولات در فناوریهایی مانند رایانش ابری، رسانههای اجتماعی، تجزیهوتحلیل داده به روندهایی منجر شده که برای صنعت نفت و گاز بسیار مهم هستند. رایانش ابری میتواند با شکستن سیلوهای عملیاتی شرکتهای تجاری، به چابکی کسبوکار منجر شود. کلان داده و تجزیهوتحلیل آن میتواند به نوآوری در سازمانها با تحلیل دادههای غیر ساختار یافته از منابع متعدد منجر شود. کاهش هزینههای حسگرها و ظهور اینترنت اشیاء نیز به طرز چشمگیری به افزایش حجم دادههایی که سازمانها میتوانند به آن دسترسی داشته باشند، منجر میشوند.
ترکیب این فناوریها میتواند قابلیتها را به شدت افزایش دهد.این ترکیب به زودی منجر به سطح جدیدی از اطلاعات متصل به عملیات نفت و گاز میشود و باعث میگردد، بهتر به مشتریان خود دسترسی پیدا کنند. بر اساس یک نظرسنجی، تجزیهوتحلیل کلان داده، اینترنت اشیاء و فناوریهای سیار برترین موضوعات دیجیتالی در صنعت نفت و گاز هستند. حدود ۳۶% از شرکتهای نفت و گاز در حال سرمایهگذاری بر کلان داده و تجزیهوتحلیل آن هستند، با این حال تنها ۱۳ درصد از شرکتها با استفاده از این فناوری نسبت به بازار و رقبای خود پیشی میگیرند. این اختلاف نشاندهنده این است که شرکتها به طور کامل از تجزیهوتحلیل کلان داده استفاده نمی کنند و استقرار کامل این فناوری تأثیر بسزایی بر این صنعت دارد.
جدول۱. نگاشت مسائل و فناوری در بخش حملونقل
چالشهای توسعه فناوری در بخش حملونقل
قانونگذاریها و دخالت دولت: با توجه به سرعت بالای توسعه فناوریها و بهکارگیری آنها در بخشهای مختلف، مباحث اخلاقی و قانونی بسیاری در این بین بیجواب مانده است و قانونگذاریها از بلوغ کافی در این حوزه برخوردار نیستند.
رشد سریع دادهها: پیشبینی میشود تا سال ۲۰۲۰ حجم دادهها سالانه ۴۳۰۰ درصد رشد کند و پیشبینی میشود این روند تا سال ۲۰۳۰ حتی بیشتر افزایش یابد زیرا روند سریعی است.
کمبود نیروی انسانی: در بسیاری از مقالات و منابع عدم وجود نیروی منابع انسانی برای به کارگیری فناوریها به چشم میخورد. برای مثال در مورد تجزیهوتحلیل کلان داده گزارش روندهای فناوری حملونقل آبی (۲۰۱۵) یکی از چالشها را در این حوزه عدم وجود نیروی انسانی ماهر با مهارتهای لازم برای تجزیهوتحلیل داده برای استخراج الگوها و مدلها بیان میکند.
هزینهبر بودن: استفاده از برخی فناوریها مانند رباتیک هزینهبر است. همینطور در برخی از موارد لازم است علاوه بر هزینه خرید و نگهداری فناوری، هزینههایی نیز برای آموزش انجام شود. هزینه کشتیهای دست دومی که به فناوری رباتیک مجهز هستند، در مقایسه با کشتیهایی که این فناوری را ندارند، بالاتر است.
نگرانی درباره امنیت دادهها: در گزارش پیدبلیوسی (۲۰۱۶) یکی از چالشها و بیاطمینانیها درباره فناوریهای تحولآفرینی مانند رایانش ابری، نگرانی درباره امنیت دادهها است، افراد و شرکتها هنوز اطمینانی از عدم افشای دادههای خود ندارند.
عدم وجود زیرساختهای فناوری مناسب: یکی از چالشهای موجود در به کارگیری فناوریهای تحولآفرین، عدم وجود زیرساختهای فناوری محور مناسب است. به هنگام پیادهسازی فناوریهای تحولآفرین در هر بخشی باید ابتدا به زیرساختهای موجود توجه شود.
تحریمها: شاید بتوان گفت که میتوان تقریباً به تمامی چالشهای قبلی از منظر جهانی نیز نگاه کرد، اما چالش تحریمها چالشی ملی است. گسترش نااطمینانیهای شکلگرفته در اذهان بازیگران عرصه اقتصادی کشور در نتیجه تحریمهای اعمال شده در سال گذشته، به تضعیف گستردهتر توان اقتصادی کشور منجر شده است. از این رو در سال جاری که کماکان بیاطمینانیهای وسیعی نسبت به تقلیل تنشهای بینالمللی و رفع تحریمها وجود دارد، افق مناسبی را در چرخه اقتصادی کشور نمیتوان متصور بود.
جمعبندی
بخش حملونقل در زندگی روزانه بشر تأثیر بسیار حیاتی دارد. جابهجایی انسانها، جابهجایی کالاها و منابع اولیه تولید در بین کشورها از طریق صنعت حملونقل صورت میگیرد. صنعتی که به تجهیز ملزومات حمل و انتقال اشخاص و کالاها میپردازد، بخش مهمی از اقتصاد ملی را تشکیل میدهد و به صنعت حملونقل شهرت یافته است. عمدتاً حملونقل را به پنج دسته تقسیم میشود: حملونقل جادهای، حملونقل ریلی و مترو، حملونقل دریایی، حملونقل هوایی و حملونقل لولهای. در این بخش همچون سایر بخشهای اقتصادی کشور چالشهایی وجود دارد که بیشتر متوجه قدیمی بودن تجهیزات و نگهداری از آنها و افزایش بهرهبرداری از تجهیزات فعلی میباشد.
با مطالعات صورت گرفته مشخص شد که سایر کشورهای دنیا نیز درگیر چنین چالشهایی بودهاند و با استفاده از فناوریهای تحولآفرین توانستهاند تا حدودی این مشکلات را برطرف نمایند و یا بهبود دهند. احداث جادههای الکترونیکی، تولید خودروهای برقی، استفاده از شاتلهای خودران در حملونقل جادهای، به هم متصل کردن قطارها و خودکارسازی آنها در حملونقل ریلی، طراحی و پیادهسازی پروژه کشتی هوشمند در حملونقل آبی، احداث فرودگاههای الکترونیکی و طراحی تاکسیهای پرنده در حملونقل هوایی و هوشمند کردن ابزار در حملونقل لولهای همگی ازجمله کارهایی هستند که به کمک این بخش آمدهاند تا چالشهای آن را برطرف سازند.
منابع
صنعت ۴٫۰ (انقلاب صنعتی چهارم) چیست؟
رهبری ۴/۰: رهبری مورد نیاز عصر انقلاب صنعتی چهارم
نگاهی اجمالی به انقلاب صنعتی پنجم
انتشار اپیزود چهارده: انقلاب صنعتی پنجم در یک نگاه
توصیه هایی برای تدوین استراتژی صنعت ۴٫۰ (انقلاب صنعتی چهارم)