کاربرد فناوریهای تحول‌آفرین در دانشگاه (بخش اول)
فناوریهای تحول‌آفرین و نوظهور مانند موبایل‌های هوشمند، دیوایس‌های پوشیدنی، سنسورها، فناوریهای مبتنی بر ابر، ابزار تحلیل پیشرفته، کلان‌داده، هوش مصنوعی و واقعیت مجازی و افزوده، کسب‌و‌کارها را متحول کرده و مدل‌های عملیاتی در صنایع مختلف مانند آموزش عالی را دستخوش تغییر قرار داده است. این فناوری‌ها فرصت‌های جدیدی را برای بهبود و یا اصلاح تجربه دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها از طریق فعالیت‌هایی نظیر آموزش و یادگیری، پژوهش و پروژه‌های پیچیده مشترک با دیگر دانشگاه‌ها و سازمان‌های همکار ایجاد می‌کند.
فناوریهای دیجیتال چگونگی ارائه خدمات آموزشی و نقش دانشگاه‌ها را در اجتماع و اقتصاد کنونی تغییر داده است. دانشگاه‌های سراسر جهان برای داشتن دانشجویان موفق، اساتید خوب و دریافت کمک‌های مالی با یکدیگر به رقابت می‌پردازند. می‌توان گفت تنها دانشگاهی می‌تواند در این عصر دیجیتال مزیت کسب کند که از قابلیت‌های دیجیتال استفاده کرده و خود را منطبق با شرایط کنونی نماید. در این مطلب به فناوریهای رایانش ابری، رسانههای اجتماعی و تحلیل داده در دانشگاه‌ها می‌پردازیم.
رایانش ابری
حرکت به‌سوی رایانش ابری، استراتژی اثربخشی است که به دانشگاه‌ها در تمام مراحل تجربه مشتری، اعم از ثبت‌نام دانشجویان، حفظ دانشجویان و فارغ‌التحصیلی آن‌ها کمک می‌کند. رایانش ابری برای دانشگاه‌ها این امکان را فراهم می‌کنند که ساختار فناوری اطلاعات خود را ساده کرده و هزینه‌های مربوطه را کاهش دهند. در عین حال از منابع خود برای مدیریت دیگر فناوریهای نوین استفاده کنند؛ فناوری‌هایی که ارتباطات میان دانشجو و اساتید را متحول کرده است.
استفاده از رایانش ابری هزینه‌های مالکیتی را تا ۲۰ درصد کاهش می‌دهد. رایانش ابری برای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی این امکان را فراهم می‌کند تا برای آن‌چه که استفاده می‌کنند، هزینه پرداخت کنند به جای اینکه ظرفیت‌های ساختمانی بلا استفاده‌ای داشته باشند. این صرفه‌جویی فراتر از هزینه‌های مالی است. رایانش ابری، پاسخ سریع به تغییرات شرایط بازار را ممکن کرده و مزیت‌های بسیاری را که ناشی از فرصت‌های جدید ایجاد شده در عصر دیجیتال است، کسب می‌نماید.
علاوه بر آن باعث مقیاس‌پذیری می‌شود، چالشی که به صورت سنتی همیشه مؤسسات آموزشی برای زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و اقامت دانشجویان، با آن روبه‌رو بوده‌اند. با استفاده از رایانش ابری و برنامه‌ها و راهکار‌های یادگیری آن، مشکلات مربوط به ظرفیت‌های ساختمانی به صورت اثربخش مدیریت می‌شود. پلتفرم‌های ارائه محتوا جهانی یا ملی، با صرفه در مقیاس هزینه‌های فرآیندهای عملیاتی را کاهش خواهد داد. در نتیجه مؤسسه آموزشی می‌تواند به اهداف کلیدی و دستیابی به نتایج بهتر دانشجویان دست یابد.
رایانش ابری انعطاف‌پذیری، چابکی و بهره‌وری بخش فناوری اطلاعات هر سازمان را افزایش داده، با قابلیت انجام کار در هر زمان و مکان، کارمندان را کاراتر می‌کند. تمامی این امکانات با توسعه‌ي خدمات و توانمندی‌ها، از مأموریت آموزشی دانشگاه‌ها پشتیبانی می‌کند. این فناوری‌ها نه تنها به تقاضاهای مبتنی بر دیجیتال پاسخ می‌دهد بلکه به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی کمک می‌کند تا به مزیت‌های رقابتی در نوآوری دست یابند. مطالعه اکسنچر نشان داده است که ۸۰ درصد دانشجویان نوآوری را یکی از عوامل مهم در تصمیم‌گیری و انتخاب دانشگاه و مؤسسه آموزشی خود می‌دانند و تنها ۱۳ درصد دانشجویان بر این باورند که دانشگاهشان از ابزار یادگیری دیجیتال مناسب استفاده می‌کنند.
مؤسسات آموزشی سرشار از داده‌های حساسند. در نتیجه ذخیره اطلاعات با امنیت بسیار بالا مورد نیاز می‌باشد. با استفاده از ابر، مؤسسات آموزشی دیگر نیاز به صندوق پستی، فکس و پرینتر نخواهند داشت. در ابر، اطلاعات دانشجویان و مؤسسه باید رمرزنگاری و پشتیبان‌گیری شود و به صورت آنلاین تنها برای کاربران مجاز در هر مکان، در دسترس قرار گیرد. این کار مسؤلیت کارکنان بخش فناوری اطلاعات را کاهش داده و دانشکده‌ها را در برابر نقص اطلاعات که منجر به از دست دادن معنادار منابع مالی می‌شود، حفظ می‌کند.
رایانش ابری توسط دانشگاه‌های بسیاری در سراسر جهان بکارگرفته شده است. برخی از دانشگاه‌های کشور استرالیا با هدف تسهیم منابع و پژوهش‌ها از محصولات مبتنی بر ابر مانند ابر مایکروسافت، نیمرد/جی و آی‌سی استفاده می‌کنند. سه دانشگاه کشور آمریکا، دانشگاه پردیو، دانشگاه ایالتی جکسلتیو و دانشگاه فلوریدا از سیستم‌های مبتنی بر ابر با نام لایبریز برای سازماندهی، همکاری و تسهیم منابع مجازی بهره می‌گیرند. دانشگاه کرنل نیز از سیستم ردکلود برای دسترسی به سرورها و پایگاه‌داده‌های مجازی مبتنی بر تقاضا استفاده می‌کند.
برنامه آموزشی دیجیتال مبتنی بر رایانش ابری به دانشجویان آزادی مورد نیازشان را می‌دهد و مؤسسات آموزشی را رقابت‌پذیر می‌کند. مدرسه آنلاین کسبوکار هاروارد به مدل مالی پایداری دست یافته که در سال ۲۰۱۷ درآمد ۱۲ میلیون دلاری از آن کسب کرده است. تعداد دانشجویان ثبت‌نامی این مدرسه در سال ۲۰۱۹ بیشتر از دو برابر شده (۱۹۰۰۰ نفر) و درآمد همچنان در حال افزایش است.
نتایج مطالعه‌ای که به مدت ۵ سال در دانشگاه ماساچوست انجام گرفته، حاکی از آنست که یادگیری ترکیبی (یادگیری آنلاین و یادگیری چهره به چهره) مشارکت دانشجویان با محتواهای درسی را افزایش داده، منجر به یادگیری فعالانه در زمان جلسه کلاس و در نهایت موفقیت دانشجویان می‌شود. روند چند سطحی ارائه شده توسط گروه پژوهشی بابسون، نشان‌دهنده رشد ثبت‌نام آنلاین در آموزش عالی است. دانشگاه‌ها به سمت رایانش ابری عمومی رو آورده‌اند و از فرصت توانایی برطرف نمودن نیازهای گسترده یادگیری آنلاین و پژوهش‌های بی مرز، بدون مدت از کارافتادگی و در حالیکه از امنیت داده اطمینان حاصل شود، استفاده می‌کنند. همچنین دانشگاه‌ها از آزمایشگاه‌های مجازی مبتنی بر ابر بهره می‌گیرند. دانشجویان دسترسی بیشتری به این آزمایشگاه‌ها داشته و تجربه کلی آن‌ها بهبود می‌یابد.
به عنوان مثال آزمایشگاه‌های مجازی فناوری اطلاعات، با ارائه‌ی پلتفرمی برای آموزش و توسعه‌ي نرم‌افزارها در محیطی آزمایشی، به دانشجویان این امکان را می‌دهد که مهارت‌های خود را به روشی امن نشان دهند.
رایانش ابری به بخش‌های گوناگون دانشکده، با رشد یادگیری آنلاین و از راه دور و در نتیجه جریان درآمدی جدید، کمک می‌کند. همچنین این راهکار به دانشگاه‌ها کمک می‌کند که دانشجویان بیشتری را بدون سرمایه‌گذاری بر روی ساختمان‌های جدید ثبت‌نام کنند. دانشگاه جی‌جانگ چین بیش از ۵۰۰۰ دوره آموزشی را در عرض دو هفته با استفاده از اپلیکیشن دینگ‌تاک، پلتفرمی برای یادگیری منطبق بر تقاضا تشکیل داد.
دانشگاه فلوریدا از ذخیره مبتنی بر ابر انطباق یافته (بسته جی گوگل) استفاده می‌کند و برای دانشجویان و اساتید ابزاری همکارانه و بهره‌ور مبتنی بر جستجو فراهم کرده که با استفاده از این ابزار تسهیم داده، همکاری و انجام پژوهش آسانتر از قبل می‌شود. پرتال دانشجو که به مدیریت ارتباط با مشتری اشاره دارد و بعنوان یک موقعیت آنلاین خدمت‌رسانی می‌کند، به دانشجو در اتصال به ابزارهای مختلف یادگیری و وظایف مدیریتی کمک می‌کند. هزینه‌ی این پلتفرم‌ها با استفاده از رایانش ابری کاهش یافته و با یکپارچه‌سازی با سیستم‌های اطلاعات دانشجو می‌توان به اطلاعات غنی‌تری از دانشجویان دست یافت.
پلتفرم‌های یادگیری مبتنی بر ابر، فرصت‌های غیرقابل پیش‌بینی را برای کسب اطلاعات درباره‌ی ترجیحات و الگوهای یادگیری، حوزه‌های تخصص و مهارت‌های کلیدی دانشجویان فراهم می‌کند. این اطلاعات به شخصی سازی آموزش برای هر دانشجو کمک کرده و حتی با الگوریتم‌های یادگیری خودکار و مداخلات اساتید، فرآیند یادگیری را بهبود می‌بخشد. همچنین از این اطلاعات می‌توان برای فروش جانبی محصولات و خدمات بیشتر استفاده کرد.
رسانههای اجتماعی
با استفاده از رسانههای اجتماعی ارتباطات با دانشجویان بالقوه، فعلی و فارغ‌التحصیلان امکان‌پذیر می‌شود. با حضور فعالانه در رسانههای اجتماعی می‌توان اطلاعات به‌روزی را در مورد دانشگاه به مخاطبان ارائه کرد و ابزاری جایگزین برای تعاملات دانشگاه با دانشجویان بالقوه، فعلی، فارغ‌التحصیلان و کارکنان فراهم نمود. این ابزار از ارائه توصیه‌ها و مشاوره‌هایی به کارکنان و دانشجویان پشتیبانی می‌کند. دانشگاه‌های مختلفی به سؤالات دانشجویان، در ارتباط با دوره‌های مختلف و تسهیلات دانشگاه، در رسانههای اجتماعی پاسخ می‌دهند.
بازاریابی رسانههای اجتماعی برای دانشگاه‌ها راهی منحصر به فرد برای ارتباط با دانشجویان ایجاد کرده و به افراد در انتخاب دانشگاه خود کمک می‌کند. با استفاده از رسانههای اجتماعی می‌توان تصویری از زندگی دانشگاهی به دانشجویان بالقوه نشان داد. همچنین این ابزار با ایجاد امکان برقراری ارتباط با دانشجویان فعلی دانشگاه، بینش‌های ارزشمندی را برای دانشجویان بالقوه در ارتباط با نیاز و علایق آن‌ها از دانشگاه فراهم می‌کند. با استفاده‌ی اثربخش از کانال‌های رسانههای اجتماعی، دانشگاه می‌تواند رابطه‌ای نزدیک با دانشجویان بالقوه ایجاد کند آنان را به اجتماعاتی دعوت کند و این اطمینان را به او بدهد که زندگی در این دانشگاه برای او هیجان‌انگیز خواهد بود. کسب اطلاعاتی غنی از انگیزش و رفتار دانشجویان، به دانشگاه نشان خواهد داد که چه محتوایی را تولید کنند و در هر مرحله از مسیر انتخاب دانشگاه، چه ارتباطی با دانشجویان داشته باشد. رسانههای اجتماعی راهی برای پاسخ سریع به سؤالات و یا نگرانی‌های دانشجویان فراهم می‌نماید.
ابزارهای تعاملی آنلاین و رسانههای اجتماعی برای دانشجویان امکان یادگیری تقاضا محور و مبتنی بر نیازهای شخصی را ایجاد کرده است. همچنین آن‌ها با استفاده از این ابزار می‌توانند از یکدیگر یاد بگیرند. بجای محتواهای درسی متوالی، با ارتباطات و پیروی از خطوط فکری دیگران، یادگیری آن‌ها سیال می‌شود. دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی باید با استفاده از ابزارهای رسانههای اجتماعی، در داخل کلاس و یا بیرون از آن، یادگیری را تعاملی و اثربخش نمایند. بدین معنا که با ترکیب آموزش سنتی و دیجیتال، یادگیری را در هر مکان ممکن نمایند.
با استفاده از رسانههای اجتماعی دانشجویان می‌توانند اجتماعاتی را ایجاد نمایند و به تبادل نظر و ایده بپردازند. همچنین با ایجاد وبلاگ‌هایی مطالب دانشی در حوزه‌ی تخصصی خود را انتشار دهند. دانشگاه هاروارد که از پیشگامان استفاده از وبلاگ در دانشگاه است، استفاده از وبلاگ را به همه‌ی پرسنل و دانشجویان دانشگاه با هدف ایجاد اجتماعی ذهنی از افراد، در میان دانشکده‌ها و مراکز آموزشی، پیشنهاد داد. همچنین دانشگاه لیدز برای ساخت وبلاگ شخصی و اجتماعی برای پرسنل و دانشجویان از نرم‌افزار Elgg استفاده می‌کند.
یکی دیگر از کاربردهای رسانههای اجتماعی برقراری ارتباط با فارغ‌التحصیلان است. فارغ‌التحصیلان از طریق رسانههای اجتماعی، می توانند ارزش‌های جدیدی از یادگیری منطبق با تقاضا و بر اساس نیازشان در اکوسیستم آموزش، دریافت کنند. دانشگاه میشیگان استیت با استفاده از توییتر و لینکدین فارغ‌التحصیلان را در یافتن شغل یاری می‌کند. همچنین شبکه‌ی منابع شغلی دانشگاه با استفاده از یوتیوب توصیه‌هایی را مبنی بر پیدا کردن شغل مناسب برای دانشجویان ارائه می‌دهد.
دانشکده‌ی حقوق دانشگاه استنفورد از شبکه‌ی اجتماعی مانند فیس‌بوک استفاده کرده که در آن ویکی‌هایی است که دانشجویان و فارغ‌التحصیلان می‌توانند برای موارد خاص به تبادل ایده و نظر بپردازند و مسائل را حل نمایند. دانشجویان و فارغ‌التحصیلان با این ابزار می‌توانند مهارت‌ها و دانش‌هایی را کسب کنند. این ارتباطات هم میان فارغ‌التحصیلان شکل می‌گیرد و هم ارتباطات میان دانشجویان و فارغ‌التحصیلان را تسهیل می‌کند و به دانشجویان در یافتن شغل مناسب خود کمک می‌نماید.
تحلیل داده
تمامی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی به‌دنبال جذب دانشجویان عالی هستند. به همین دلیل کسب اطلاعات از متقاضیان و شناسایی دانشجویان قوی اهمیت دارد. ابزارهای تحلیل، مدل جدیدی برای دانشگاه‌ها و مؤسسات برای کارایی تصمیم‌گیری در این زمینه فراهم کرده است.
پراکندگی موجود در داده‌ها و اطلاعات حاصل از سیستم‌های گوناگون، تخصیص منابع و برنامه‌‌های بودجه‌بندی سالانه را بسیار مشکل کرده است. با استفاده از تحلیل کلان‌داده‌های سنسورها، می‌توان میزان استفاده از امکانات و تسهیلات دانشگاه را سنجید و تخصیص منابع را بهینه کرد. به‌عنوان مثال با استفاده از اطلاعات حاصل از سنسورهای چراغ‌ها، تجهیزات و یا داده‌های تبادل شده میزان استفاده از کلاس‌ها، آزمایشگاه‌ها و پهنای باند در طول زمان مشخص می‌شود.
دانشگاه‌هایی که از فناوریهای دیجیتال استفاده می‌کنند با گردآوری و تحلیل داده دانشجویان، برنامه‌ها، فرآیندها و دانشکده‌های خود را بهتر می‌شناسند. این اعداد بینش‌هایی را برای پیشرفت و هموارسازی فرآیندها ارائه می‌دهد. به عنوان مثال دانشگاه آریزونا با استفاده از تحلیل داده و اطلاعات زیر تصمیم‌‌های مبتنی بر اطلاعات اتخاذ می‌کند.
- ۳۰٪ افزایش در تعداد دانشجویان ثبت‌نام شده
- ۵۲٪ افزایش در دانشجویان اقلیتی ثبت‌نامی
- ۵۱.۵٪ افزایش در مدارک اعطا شده
- ۱۲ دانشکده فرارشته‌ای جدید و اقدامات پژوهشی در مقیاس بالا
- ۶۴۷٪ افزایش در تعداد نو ورودهای کم درآمد آریزونا
فرآیندهای مدیریتی دانشگاه از تحلیل اطلاعات کسب شده در طول فعالیت‌های آموزش و پژوهش، مزایای بسیاری کسب می‌کنند. از این فناوری می‌توان برای نظارت بر عملکرد دانشگاه در فرآیندهای پژوهش، آموزش و ارتقاء تنوع استفاده کرد. همچنین می‌توان از این فناوری برای رهگیری عملکرد فردی دانشجویان استفاده کرد. دانشگاه‌هایی مانند جورجیا استیت و آریزونا استیت از این فناوری برای پیش‌بینی نمرات دانشجویان و مشخص شدن زمان نیاز به مداخلات ضروری برای ترغیب دانشجویان در شکوفا کردن استعداد‌های خود و جلوگیری از مردود شدن و اخراجشان، استفاده می‌کنند.
با دانستن تعداد دانشجویان ثبت‌نام شده در هر سال و سال ورودی دانشجویان در هر کلاس، استراتژی تدریس و کلاس‌های متناسب با آن انتخاب می‌شود. همچنین مشاوران تحصیلی با استفاده از ابزارهای تحلیل و جمع‌اوری اطلاعات هر دانشجو در سیستم‌های مدیریت یادگیری به دانشجویان با ارائه توصیه‌های منحصر به فرد و منطبق با زمان و موقعیت هر فرد کمک می‌کنند. با داده‌کاوی و استفاده از اپلیکیشن‌هایی نظیر PMML نگرش هر دانشجو نسبت به کلاس مورد نظر تشخیص داده می شود و پشتیبانی بهتری از دانشجویانی که ممکن است در ترم پیش‌رو مشروط شوند، ارائه خواهد شد.
با استفاده از تحلیل داده، یادگیری دانشجویان و نتایج آنان را می‌توان بررسی کرد. با پیشرفت کلان‌داده‌ها اطلاعات بسیار زیادی نسبت به قبل برای تحلیل وجود دارد (از الگوهای یادگیری و ترجیحات دانشجویان تا بازخورهای عمومی آن‌ها). دانشکده‌های مختلف و دانشگاه‌ها از این اطلاعات برای دریافت بینش و کسب اطلاعات بیشتر برای تصمیم‌گیری‌های خود استفاده می‌کنند. همچنین با استفاده از این ابزار می‌توان علاقه‌مندی‌ها و ترجیحات دانشجویان را شناسایی کرده و دوره‌های منطبق با نیاز آن‌ها را تشکیل دهند.
دانشگاه ولنگانگ با ابزار تحلیل رسانههای اجتماعی، فروم‌های مباحثه‌ی دانشجویان را تحلیل و میزان مشارکت آن‌ها را ارزیابی می‌نماید. این تحلیل‌ها بر اساس این فرضیه است که یادگیری همکارانه فهم دانشجویان را ارتقاء می‌بخشد. این مدل‌ها بعنوان ابزار تشخیصی استفاده می‌شود و برای شناسایی دانشجویانی که مشارکت کم‌تری دارند یا گروه محدودی که فقط در مباحثه شرکت می‌کنند، کاربرد دارد. همچنین با استفاده از ابزار تحلیل، الگوهای تعاملات فروم‌ها آشکار شده و با اطلاعات بهتر در مورد محتواهای آموزشی و فرآیندهای یادگیری و ارزیابی کیفیت آموزش بهبود می‌یابد.
کسب اطلاعات دقیق‌تر در مورد تجربه دانشجویان به دانشگاه‌ها در شناسایی و مشخص نمودن مسائل دانشجویان بعنوان مثال بازخور ناکافی آن‌ها کمک می‌کند. دانشگاه‌هایی که این مسائل را شناسایی می‌کنند، ارتباط بهتری را میان دانشجویان و اساتید ایجاد خواهند کرد. دانشجویانی که قصد ترک تحصیل را دارند با تحلیل یادگیری در سریع‌ترین زمان شناسایی می‌شوند. بعنوان مثال در دانشگاه پردیو مشکلات در دو هفته اول ترم شناسایی می‌شود و اقدامات لازم برای جلوگیری از ترک تحصیل دانشجویان انجام می‌گیرد.
ارائه اطلاعات به دانشجویان در مورد اینکه برای پیشرفت و رسیدن به اهداف تحصیلی خود به چه اقداماتی نیاز دارند یکی دیگر از کاربردهای ابزار تحلیل است. این ابزار برای دانشجویان این فرصت را فراهم می‌کنند تا کنترل یادگیری خود را بدست گرفته و در مورد عملکرد خود به صورت بر لحظه اطلاعاتی را کسب کنند و در نتیجه آن‌چه که باید یاد بگیرند را انتخاب نمایند.
لازم به ذکر است، هر چه که دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها به سمت آموزش و پژوهش دیجیتال حرکت می‌کنند، آسیب‌پذیری سیستم‌ها و اطلاعاتشان برای هک شدن افزایش می‌یابد. اساتید و دانشجویان فقط در خطر نیستند و دانشکده و کارکنانی که به اطلاعات حساس دسترسی دارند در خطر حمله‌های سایبری قرار دارند. باید به خوبی از این ریسک‌ها آگاه بود و مسائل امنیتی در این زمینه را در اولویت قرار داد.
در مطالب بعدی به بخش دوم و سوم این موضوع خواهیم پرداخت.
مقالات مرتبط:
تحول دیجیتال در آموزش (قسمت اول)
ویژگی‌های کلیدی دانشگاه دیجیتال
مدل مفهومی دانشگاه دیجیتال (طراحی شده برای دانشگاه تهران)
پردیس دانشگاه دیجیتال؛ تعریف و ویژگی‌ها
تحول دیجیتال و مدل کسبوکار دانشگاه‌ها
