استراتژی تحول دیجیتال چیست؟

این روزها، فناوری‌های دیجیتال تمامی شئونات زندگی انسان را تحت تاثیر قرار داده است و ابعاد مختلف آن را با تحول همراه کرده است. این تحولات در سال‌های اخیر و پس از انقلاب صنعتی چهارم در فضای کسب‌وکار ملموس‌تر است.سازمان‌های مختلف، به صورت ویژه سازمان‌های سنتی و پیش‌دیجیتال، فارغ از صنعت، جغرافیا و ابعاد به منظور بقا در فضای رقابتی، ملزم به بازآفرینی تمامی ابعاد خود متناسب با عصر دیجیتال هستند. از این رو تحول دیجیتال ضرورتی غیرقابل اجتناب برای کسب‌وکارهای امروز است که در صورت عدم سیاست‌گذاری و اتخاذ استراتژی مناسب برای آن و به تبع آن پیاده‌سازی اشتباه و ناکامی، خسارات قابل توجهی را متحمل خواهند شد. بنابراین سیاستگذاری در حوزه تحول دیجیتال به یک روند اصلی در سال‌های اخیر در کشورهای مختلف تبدیل شده است. در این فضا سیاستگذاران باید درک درستی از فضای تحول دیجیتال و مفاهیم کلیدی این حوزه داشته باشند تا بتوانند با تصمیمات بهنگام و مناسب، مسیر کارا و اثربخشی را برای تحول دیجیتال فراهم آورند. یکی از مهمترین گام‌ها در این مسیر، شکل‌دهی استراتژی تحول دیجیتال می‌باشد که به یک دغدغه کلیدی برای سازمان‌های امروز تبدیل شده است.

تحول دیجیتال فرآیند تغییر بنیادین یک موجودیت است که با استفاده نوآورانه از فناوری‌های دیجیتال همراه با اهرم استراتژیک منابع و قابلیت‌های کلیدی و بازتعریف ارزش پیشنهادی آن برای ذینفعان، امکان‌پذیر می‌شود (گنگ و ریبیر، ۲۰۲۱). تحول دیجیتال فرایندهای سازمان را به منظور تغییر منطق کسب و کار و نحوه خلق ارزش را بازآفرینی می‌کند (گلزر و فیچسه، ۲۰۱۷؛ لی و همکاران، ۲۰۱۸). لذا تحول دیجیتال با تغییرات راهبردی در مدل کسب و کار سازمان همراه است (سباستین و همکاران، ۲۰۱۷). از این رو تحول دیجیتال موضوعی استراتژیک و حیاتی برای کسب‌وکارهای امروز است که در صورت عدم اتخاذ استراتژی مناسب برای آن و به تبع آن پیاده‌سازی اشتباه و ناکامی، خسارات فراوانی را متحمل خواهند شد (ابوالحسن، ۲۰۱۷).

در سال‌های اخیر سازمان‌های متعددی حرکت خود در مسیر تحول دیجیتال را آغاز کرده‌اند، اما منافع مدنظر نسبت به سرمایه‌گذاری انجام شده در بسیاری از موارد حاصل نشده است که یکی از اصلی‌ترین دلایل این موضوع، فقدان یک استراتژی متناسب و اثربخش است (هس و همکاران، ۲۱۶؛ ولف و همکاران، ۲۰۱۸؛ فوچس و همکاران، ۲۰۱۹؛ مپینگایر و همکاران، ۲۰۲۲). از این رو شکل‌دهی استراتژی تحول دیجیتال را می‌توان اولین گام به منظور پیاده‌سازی تحول دیجیتال دانست (مت و همکاران، ۲۰۱۵؛ هس و همکاران، ۲۰۱۶؛ چانیاس، ۲۰۱۷؛ ندیم و همکاران، ۲۰۱۸؛ چانیاس و همکاران، ۲۰۱۹؛ میترولیس و کیتسیوس، ۲۰۱۹؛ تکیچ و کورتیف، ۲۰۱۹). هر سازمانی برای تحول دیجیتال، نیازمند استراتژی مشخصی می‌باشد و تنها با شکل‌دهی یک استراتژی اثربخش و متناسب است که امکان تحقق اهداف تحول دیجیتال برای آن ممکن می‌شود (میلی و بولاندار، ۲۰۱۹). استراتژی تحول دیجیتال، راهبرد سازمان را در نحوه راهبری و پیاده‌سازی تحول دیجیتال مشخص می‌کند و بینش لازم را در خصوص چگونگی طراحی و اجرای استراتژی دیجیتال کسب‌وکار در سازمان ایجاد می‌نماید (هس و همکاران، ۲۰۱۶).

در عمل شکل‌دهی استراتژی تحول دیجیتال، امری پرچالش است، چرا که تحول دیجیتال شامل بازنگری اساسی سازمان در مورد همه ابعاد آن، مانند نحوه انجام فعالیت‌ها، فرایندها، مدل کسب‌وکار، مدل حکمرانی و نحوه تعامل با ذینفعان است و اگر سازمانی این ابعاد را نادیده بگیرد و یا مسیری متفاوت را انتخاب کند، می‌تواند طی چند سال از صحنه رقابت حذف شود (خاره و همکاران، ۲۰۱۷؛ بنجورنو و همکاران؛ ۲۰۱۸؛ مپینگایر و همکاران، ۲۰۲۲). چالش اصلی طراحی استراتژی تحول دیجیتال این است که تمامی ابعاد سازمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نیازمند بازاندیشی برای مجموعه‌ مهارت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک است (کارکاری و همکاران، ۲۰۱۶). امروز تدوین استراتژی تحول دیجیتال و چگونگی آن به چالش و دغدغه اصلی بسیاری از سازمان‌ها تبدیل شده است، چرا که منجر به تغییرات اساسی در مدل‌کسب‌وکار، محصولات، فرایندها و حتی مدل رهبری و ساختار سازمانی خواهد شد و باید همه این موارد در تدوین استراتژی تحول دیجیتال در نظر گرفته شود. اگر سازمانی این ابعاد را نادیده بگیرد و یا مسیری متفاوت را انتخاب کند، می‌تواند طی چند سال از صحنه رقابت حذف شود (ولف و همکاران، ۲۰۱۸).

با توجه به موارد اشاره شده، سازمان‌های ایرانی نیز به منظور عقب نماندن از رقبا و بقا در این عصر، حرکت به سمت تحول دیجیتال را آغاز کرده‌اند. برگزاری سالانه ارزیابی ملی تحول دیجیتال که توسط دانشگاه تهران راهبری می‌شود و در شش دوره اخیر آن نزدیک به هفتاد سازمان ایرانی در آن حاضر شده‌اند، گواهی بر این موضوع است. همچنین الزام بانک‌ها به تدوین نقشه‌راه تحول دیجیتال از سوی وزارت اقتصاد و دارائی نشانگر ضرورت و اهمیت این موضوع در کشور است. از طرفی برای سازمان‌های ایرانی با توجه اقتضائات خاص کشور مانند تحریم‌، بلوغ زیرساخت فناوری و شرایط متفاوت رگولاتوری حوزه دیجیتال، شکل‌دهی استراتژی تحول دیجیتال به منظور موفقیت در این مسیر از اهمیتی دوچندان برخوردار است. بدین منظور مدیران و سیاستگذاران کشور ملزم به درک درستی از مفهوم استراتژی تحول دیجیتال و شناخت الزامات شکل‌دهی آن هستند تا بتوانند بهترین تصمیمات را در این مسیر اتخاذ نمایند. از این رو در ادامه به مفهوم‌سازی استراتژی تحول دیجیتال پرداخته خواهد شد.

استراتژی تحول دیجیتال، راهبردی ویژه سازمان‌های پیش‌دیجیتال است که با تعیین جهت‌گیری‌های تحول دیجیتال سازمان، مسیر آن را به منظور تحقق چشم‌انداز دیجیتال مشخص می‌سازد. این استراتژی با جهت‌دهی، همنواسازی و اولویت‌بندی اقدامات تحول دیجیتال و قابلیت‌سازی جهت پذیرش و پیاده‌سازی استراتژی دیجیتال کسب و کار، امکان کسب مزیت رقابتی و بقا در عصر دیجیتال را برای سازمان‌های پیش‌دیجیتال فراهم می‌نماید. استراتژی تحول دیجیتال با ایجاد تغییرات لازم، سازمان‌های پیش‌دیجیتال را قادر می‌سازد تا با استفاده از منابع و قابلیت‌های دیجیتال، از فرصت‌های اقتصاد دیجیتال استفاده نمایند. این استراتژی الگویی برای تصمیمات کلیدی حوزه تحول دیجیتال در سرتاسر این دست سازمان‌ها می‌باشد و تغییرات بنیادین مورد نیاز این مسیر را همراه با قابلیت‌ها و منابع مورد نیاز آن مشخص می‌سازد.

راهبردی ویژه سازمان‌های پیش‌دیجیتال
راهبردی به منظور جهت‌دهی، همنواسازی و اولویت‌بندی اقدامات تحول دیجیتال
قابلیت‌سازی جهت پذیرش و پیاده‌سازی استراتژی دیجیتال کسب و کار
تعیین جهت‌گیری‌های تحول دیجیتال سازمان
تعیین مسیر سازمان به منظور تحقق چشم‌انداز دیجیتال
راهبردی جهت کسب مزیت رقابتی و بقا در عصر دیجیتال را برای سازمان‌های پیش‌دیجیتال
ایجاد تغییرات لازم در سازمان‌های پیش‌دیجیتال به منظور استفاده از منابع و قابلیت‌های دیجیتال جهت استفاده از فرصت‌های اقتصاد دیجیتال
الگویی برای تصمیمات کلیدی حوزه تحول دیجیتال در سرتاسر سازمان‌های پیش‌دیجیتال
شناسایی تغییرات بنیادین مورد نیاز مسیر تحول دیجیتال همراه با قابلیت‌ها و منابع مورد نیاز آن

یکی از دغدغه‌های کلیدی دیگر در این حوزه، جایگاه این استراتژی نوظهور در سطوح استراتژی سازمان و نحوه همراستاسازی و تعامل آن با سایر استراتژی‌های سازمان (استراتژی کسب و کار و استراتژی‌های کارکردی) می‌باشد. با توجه به پژوهش انجام شده در این حوزه می‌توان ادعا نمود که استراتژی تحول دیجیتال، در یک تعامل دوطرفه با استراتژی کسب و کار و استراتژی‌های کارکردی و همراستا با هریک شکل‌می‌گیرد. این استراتژی در جایگاهی فراتر از استراتژی‌های کارکردی قرار دارد و حوزه‌های مرتبط با تحول دیجیتال استراتژی کسب‌وکار را به استراتژی‌های کارکردی ترجمه می‌کند و شکل‌دهنده آن‌ها است. استراتژی تحول دیجیتال جایگزین هیچ‌یک از استراتژی‌های سازمان نخواهد شد و در عین حال با همه آن‌ها همراستا است. این استراتژی روح حاکم بر استراتژی‌های سازمان خواهد بود و به صورت شناور تمامی سطوح استراتژیک قرار دارد.

استراتژی تحول دیجیتال

همراستا با استراتژی کسب و کار و استراتژی‌های کارکردی
ترجمه حوزه‌های مرتبط با تحول دیجیتال استراتژی کسب‌وکار به استراتژی‌های کارکردی
شکل‌گیری استراتژی تحول دیجیتال در تعامل دوطرفه با استراتژی کسب و کار و استراتژی‌های کارکردی
عدم جایگزینی با هیچ‌یک از استراتژی‌های سازمان
روح حاکم بر استراتژی‌های سازمان
شناور در تمامی سطوح استراتژیک

این مطلب مستخرج از رساله دکتری فراز نبیی با عنوان « طراحی و تبیین چارچوب شکل‌دهی استراتژی تحول دیجیتال در سازمان» است که در شهریور ۱۴۰۲ در دانشگاه تهران دفاع شده است.