مدل عملیاتی دیجیتال چیست؟

به طور کلی مدل عملیاتی نمایشی انتزاعی از نحوه‌ی عملکرد یک سازمان در طیف وسیعی از حوزه‌ها به منظور تحقق اهدافش است. مدل‌ عملیاتی به توضیح چگونگی خلق ارزش در سازمان با تمرکز ویژه بر منابع، قابلیت‌ها، فرآیندها و افراد کمک می‌کند. به عبارت دیگر مدل عملیاتی منطقاً از “چرایی”وجود شرکت، “هدف” آن و “چگونگی” دستیابی به اهداف نشأت می‌گیرد. بنابراین، مدل عملیاتی یک ساختار ثابت نیست، بلکه یک چارچوب پویا است که دائماً با محیط در حال تغییر سازگار می‌شود و می‌توان آن‌ را برای مطابقت با بلوغ و نیازهای شرکت تعریف و مستند کرد.

عصر دیجیتال مستلزم اتحاد و یکپارچگی سازمانی است که به چابکی اجازه می‌دهد تا با تغییرات سریع در استراتژی، با تکامل بازارها و ظهور فرصت‌های جدید سازگار شود. بنابراین، هر کسب‌وکاری برای ماندن در گردونه‎ی رقابت و پاسخگویی به نیاز مشتریان در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با بالاترین کیفیت، باید به یک مدل عملیاتی دیجیتال متعهد شود. در حالی که استراتژی فناوری اطلاعات و دیجیتال به چیستی و چرایی در چارچوب استراتژی کسب‌وکار پاسخ می‌دهد، مدل عملیاتی دیجیتال به چگونگی در چارچوب استراتژی کسب‌وکار پاسخ خواهد داد. این مدل عملیاتی روشی جدید برای اداره سازمان است که فناوری‌های دیجیتال و قابلیت‌های عملیاتی را به روشی یکپارچه و با ترتیب مناسب برای دستیابی به بهبودهای درآمد، تجربه مشتری و هزینه ترکیب می‌کند.

یکی از اساسی‌ترین ویژگی‌های یک مدل عملیاتی دیجیتال، تشخیص این موضوع است که دیجیتال، اگر به درستی اجرا شود، بخش جدیدی در شرکت نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از فناوری‌های توانمند و روش‌های جدید کار است که بینش‎ها را با طراحی انسان‌محور ترکیب می‌کند و بر سازمان در سراسر آن تأثیر می‌گذارد.

شرکت‌هایی که با موفقیت مدل‌های عملیاتی دیجیتال را می‌سازند، دو کار را به خوبی انجام می‌دهند: ۱- آن‌ها بر ایجاد بلوک‌های سازنده که باعث تغییر در سراسر سازمان می‌شوند تمرکز می‌کنند و مسیر تحولی را انتخاب می‌کنند که متناسب با شرایطشان باشد. ۲- فناوری عنصر اصلی هر مدل عملیاتی دیجیتال در نظر گرفته می‌شود که از توسعه بسیار سریع‌تر و انعطاف‌پذیرتر محصولات و خدمات پشتیبانی می‌کند.

پیشرفت در آینده، مستلزم تغییری جامع در هر جزء از مدل عملیاتی از جمله، نحوه‌ی اداره آن، نحوه‌ی استقرار فرآیندها و فناوری‌ها، نحوه‌ی سازماندهی افراد برای انجام کار و همچنین اکوسیستم‌هایی است که ایجاد می‌کند. از این‌رو، ایجاد مدل عملیاتی دیجیتال برای سازمان یک هدف نیست، بلکه عاملی برای بهره‌وری، تجربه‎سازی و انعطاف‌پذیری است. تحقیقات نشان می‌دهد که پیاده‌سازی مدل عملیاتی دیجیتال متناسب، سازمان را در پنج حوزه تعیین‌کننده برجسته می‌کند: ۱- استراتژی قوی و هم‌سویی اجرا، ۲- بهره‌وری عملیاتی، ۳- یکپارچگی بهتر فرآیندها و همکاری‎های سازنده، ۴- تصمیم‌گیری مؤثر و ۵- بهبود مدیریت ریسک و پیچیدگی.

چارچوب‌های مدل عملیاتی دیجیتال در یک نگاه

چارچوب مکنزی

مکنزی در سال ۲۰۱۷ بیان کرد که مدل عملیاتی دیجیتال حول قابلیت‌های فناوری شرکت سازماندهی می‌شود و اغلب از روش‌های چابک برای تسریع در ارائه خدمات استفاده می‌کند. این چارچوب مجموعه بلوک‌های سازنده در مدل‌های عملیاتی دیجیتال را در قالب ۴ ترکیب تعریف می‌کند: ۱- تیم های مستقل و متقابل، ۲- پلتفرم مدولار و انعطاف‌پذیر، ۳- سیستم مدیریت متصل و ۴- فرهنگ چابک و مشتری محور بودن.

شکل 1: مدل عملیاتی دیجیتال مکنزی

شکل ۱: مدل عملیاتی دیجیتال مکنزی

مدل عملیاتی دیجیتال کپجیمینای

یک مدل عملیاتی دیجیتال پلی بین استراتژی دیجیتال و اجرای دیجیتال است که با تغییر شرایط سازمانی تغییر و تکامل یابد. کپجیمینای، مدل عملیاتی دیجیتال را به چهار موضوع اصلی دیجیتال متصل می‌کند که اساساً بر نحوه‌ی عملکرد سازمان‌ها در دنیای دیجیتال تأثیر می‌گذارد: ۱٫ مشتری محوری، ۲٫داده محوری، ۳٫ سرعت، تکرار و چابکی و ۴٫ همسویی کسب‌وکار و فناوری. اجرای مدل عملیاتی دیجیتال ایده انعطاف‌پذیری را با رویکردی تکراری برای تحویل تعریف می‌کند و کار طراحی را موازی با استقرار آزمایشی اجرا می‌کند. مدل عملیاتی دیجیتال کپجیمینای حول ۹ بعد متمرکز است. شش جزء معماری دیجیتال و سه مکانیسم یکپارچه وجود دارد. مکانیسم‌های یکپارچه، تضمین می‌کنند که اجزای معماری با هم به درستی کار می‌کنند و نتایج مورد نیاز کسب‌وکار را ارائه می‌کنند.

اجزای معماری دیجیتال:

کانال‌ها
فرآیندهای کسب‌وکار
ساختار سازمان
زیرساخت‌های فیزیکی
معماری فناوری اطلاعات
داده‌ها و اطلاعات

مکانیزم‌های یکپارچه‌سازی:

فرهنگ و رهبری
عملکرد سازمانی
حکمرانی

شکل۲: مدل عملیاتی دیجیتال کپجیمینای

چارچوب دیلویت

مدل‌های عملیاتی سنتی به عنوان ترکیبی از فناوری‌ها، فرآیندها، نقش‌ها و سازمان تعریف شده‌اند. در حالی که این تعریف درست است، اما به سختی پیچیدگی روزافزون دوران دیجیتال ما را منعکس می‌کند. شرکت‌های امروزی تحت تهدید دائمی اختلال کار می‌کنند و نیاز به سرعت و سفارشی‌سازی بالا بدون به خطر انداختن مقیاس‌پذیری را دارند. لذا در مانیتور دیلویت در سال ۲۰۱۷ توصیه شد مدل عملیاتی دیجیتال خود را به عنوان یک چرخ در حال حرکت تصور کنید. در مرکز، تجربه مشتری یا ارزش پیشنهادی با تمام عناصر مدل عملیاتی است که از آن‌جا گسترش می‌یابند و دو لایه افزایشی نوآوری و مشارکت و اتحاد را اضافه می‌کنند، که هر دو در دنیایی که توسط تغییرات دائمی هدایت می‌شود و در معرض محدودیت منابع قرار می‌گیرند بسیار مهم هستند.

شکل 3: مدل عملیاتی دیجیتال دیلویت

شکل ۳: مدل عملیاتی دیجیتال دیلویت

چارچوب PwC

با توجه به پیچیدگی نسبی چشم‌انداز عملیات دیجیتال، اکثر شرکت‌ها به دنبال راهنمایی در مورد چگونگی شناسایی و اجرای راه‌حل‌های مناسب برای استراتژی‌های عملیاتی بلندمدت خود و چگونگی کمی‌سازی پتانسیل ایجاد ارزش و تأثیر اقتصادی کلی این راه‌حل‌ها هستند. به‌طور خلاصه، شرکت‌ها باید با توجه به موقعیت‌ها و پیشرفت‌های فردی‌شان به‌وضوح بفهمند که ارزش کجاست و سپس از طریق بررسی دقیق چهار دسته که در این چشم‌انداز به سرعت در حال تغییر هستند، به جلو حرکت کنند: ۱- تولید دیجیتال، ۲- دارایی‌های سرمایه‌ای بهینه شده، ۳- زنجیره‌تامین و خدمات هوشمند و ۴- توسعه محصول متصل.

چارچوب ایمپلیمنت

یک مدل عملیاتی دیجیتال ترکیبی از ابعاد چندگانه است که مجموعاً خدمات دیجیتال و فناوری اطلاعات را به سازمان ارائه می‌دهد. سازمان‌ها باید اطمینان حاصل کنند که یک مدل عملیات دیجیتال طراحی می‌کنند که به طور کامل از نیازهای کسب‌وکار پشتیبانی می‌کند و سازمان دیجیتال را قادر می‌سازد تا وظایف خود را انجام دهد. در واقع، مدل‌های عملیاتی دیجیتال به‌عنوان رابط بین استراتژی دیجیتال، افراد و فناوری‌هایی تعریف می‌شود که برای اطمینان از اجرای مؤثر و همسویی با استراتژی به کار می‌روند.

شکل 4: مدل عملیاتی دیجیتال ایمپلیمنت

شکل ۴: مدل عملیاتی دیجیتال ایمپلیمنت

چارچوب اکسنچر

اکسنچر مدل‌های عملیاتی دیجیتال منعطف، پویا و مشتری محور، متناسب با هدف را برای حمایت از نیازهای در حال تغییر کسب‌وکار ضروری می‎داند و همسویی مدل عملیاتی با مدل کسب‌وکار را برای ایجاد این رویکرد بسیار مهم تلقی می‌کند. مدل‌ عملیاتی دیجیتال روی دامنه‌ کسب‌وکار نیز تاثیر می‌گذارد و با ادغام کسب‌وکار، فناوری و فرآیند، نیازهای منحصر به فرد مشتریان، کانال‌ها، محصولات و مدل‌های درآمدی مختلف را برطرف می‌کند. از این‌رو، حرکت به سمت یک مدل عملیاتی دیجیتال مستلزم بازنگری اساسی در ساختارهای شرکتی، مشارکت مشتری و مصرف‌کننده، توسعه محصول، زنجیره تامین، بازاریابی و فروش است.

منابع:

Nayyar, Z. I. (2018). Operating Models for the Future of Consumption. World Economic Forum’s System Initiative.
Nicholas Bayley, D. B. (2017). AN AGILE OPERATING MODEL FOR THE DIGITAL AGE.
Robert Cade, M. B. (2017). Operating Model in a Digital World.
Roden, A. N. (2017). Big data and the transformation of operations models: a framework and a new research agenda. PRODUCTION PLANNING & CONTROL, 17.
Sallaba, M. (2020). A structured approach to choosing and implementing new technologies.
Sascha Kraus, S. D. (2022). Digital transformation in business and management research: An overview of the current status quo. International Journal of Information Management, 18.
Strikwerda, J. (2005). The logic of the operating model under changing scarcities and new technologies. AgBS Theory Seminar of the University of Amsterdam.
Tanguy Catlin, J. S. (2015). Raising your digital quotient.
Thomson, R. (2020). Aligning the operating model with your strategy. https://www.rolandberger.com/.
Touborg, N. F. (2021). The value oriented digital operating models. Implement Consulting Group.
Willmott, S. M. (2014). Accelerating the digitization of business processes.
y Federico Berruti, T. C. (2021). Digital service excellence: Scaling the next-generation operating model. Mckinsey&Company, 111.